گفت‌وگو با دکتر سیدامین حسینی‌سنو
رئیس مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات دانشگاه فردوسی مشهد
*: بحران کرونا به صورت سرزده وارد شد و اثر نامطلوبی را بر تمامی شوون زندگی از جمله فرایندهای اقتصادی و اجتماعی تحمیل کرد. در حوزه فاوای دانشگاه با چه چالش‌هایی روبرو بودیم؟
**: روند ارائه خدمات و سرویس‌های مبتنی بر فناوری‌های نوین و فناوری اطلاعات و ارتباطات از سالیان گذشته در دانشگاه شروع شده و تداوم دارد. این سیاست‌گذاری کلان سبب شده است که برای مواجهه با این بحران و موارد مشابه آن بتوانیم در در کم‌ترین زمان تمهیدات و راهبردهای کوتاه مدت را پیاده‌سازی نموده و به مرور شرایط مطلوب را در وضعیت بحرانی فراهم آوریم.
با توجه به موضوع کرونا و الزامات بهداشتی و فیزیکی که در مباحث فاصله‌گذاری پیش آمد، قدم اول امکان دورکاری اعضای محترم دانشگاه (کارکنان و اعضای هیات علمی) و ارتباط با سامانه‌های دانشگاه بود که اولاً به دلیل الکترونیکی‌کردن بسیاری از فرایندها و ثانیاً با توجه به وجود زیرساختهای مناسب مشکلی در آن نداشتیم.
موضوع بعدی کلاس‌های آموزشی دانشگاه بود که می‌بایستی به صورت الکترونیکی (مجازی) برگزار گردد. از سالهای گذشته زیرساختهای آن به صورت کلی و برای برگزاری چند دوره آموزشی و برگزاری جلسات دفاع مجازی به‌صورت محدود و با ظرفیت کم فراهم بود ولی با حجم بالای درخواست‌ها و درس‌ها مواجه بودیم و زیرساخت موجود جوابگوی درخواست‌ها نبود. علاوه بر این، موضوع آشنایی دانشجویان و مدرسان با محیط آموزشی مجازی نیز مطرح بود.
*: برای دست‌یابی به پایداری که هم‌اکنون در حوزه آموزش الکترونیکی و تامین زیرساختهای آن داریم چه اقداماتی انجام شد؟
**: پس از تصمیم دانشگاه به برگزاری تمام کلاس‌ها به صورت الکترونیکی، دستور کار ویژه‌ای در مرکز تعریف شد و چالش‌های موضوع مورد بررسی قرار گرفت. کمبود منابع سخت‌افزاری، عدم امکان تهیه سریع سخت‌افزار از بازار (به دلیل شرایط ویژه کشور و بازار)، عدم پاسخگویی مناسب شرکت‌های پشتیبان (به دلیل تعداد زیاد مشتریان در این بازه زمانی خاص)، فشارهای روانی ناشی از انتظارات دانشجویان و اعضای هیات علمی افزون بر شرایط بحرانی محیطی ناشی از ویروس کرونا، از عوامل مهم و چالشی بودند.
اما نکته مهمی که وجود داشت، همدلی و همکاری صمیمانه مرکز فاوا و گروه آموزش‌های الکترونیکی دانشگاه بود که با درک شرایط و با احساس مسئولیت بخوبی کنار هم قرار گرفتند و با ابتکار عمل تمام امور بخوبی مدیریت شد.
به دلیل کمبود منابع سخت‌افزاری، کار گسترده‌ای بر روی فضای ابری ایجاد شده در مرکز داده دانشگاه انجام شد و ماشین‌های مجازی بین سرورهای فیزیکی مهاجرت داده شده و منابع آنها باز طراحی شد، همچنین کلاستر جدید ابر مجازی تکمیل گردید و برخی منابع محاسبات سنگین دانشگاه اجباراً آزاد و به آموزش مجازی تخصیص داده شد.
نصب و پیکرهبندی ده‌ها سرویس مجازی، راه‌اندازی معماری توزیع شده برای سامانه VU، جداسازی دیتابیس و غیره، بخشی از اقدامات وسیع انجام شده برای رسیدن به معماری جدید بود.
همچنین در حوزه نرم‌افزاری نیز تلاش‌های بسیار و مثال‌زدنی برای پیکرهبندی، تنظیم و اشکال‌زدایی خدمات آموزش مجازی انجام شد. و در کنار همه این‌‌ها بخش پشتیبانی و پاسخگویی مرکز نیز به صورت شبانه‌روزی در کنار دانشجویان و اعضای هیات علمی بود که بسیاری از این موارد هم‌چنان ادامه دارد.
در زمانی که فعالیت‌های حضوری آموزشی دانشگاه به حالت تعطیلی رفته بود، همکاران مرکز فاوا به صورت شبانه‌روزی مشغول برنامه‌ریزی، تحقیق و بررسی و اقدامات فنی جهت فراهم‌کردن بستر مناسب آموزش مجازی بودند و همکاران گروه آموزش‌های الکترونیکی مشغول برنامه‌ریزی درسی جهت بهره‌برداری از سامانه به شکل مناسب بودند. انجام این کارها گاه تا پاسی از شب و حتی تا صبح روز بعد طول می‌کشید و برخی کارها به دلیل نیاز به قطعی سامانه‌ها، حتماً بایستی در ساعات نامتعارف مانند نیمه شب انجام می‌شد.
از لحاظ آماری چه تعداد و ساعت کلاس برگزار شده است؟
تا پایان تیرماه 1399 ، تعداد 3300 درس توسط مدرسان به‌صورت وبینار ارائه شده و همچنین تعداد 17000 جلسه ضبط شده نیز روی وبینار دانشگاه داشته‌ایم. همچنین تعداد 3380 درس نیز در سامانه VU ارائه شده‌اند.
*: روند برگزاری آزمون دروس چگونه بود؟
**: آزمون دروس به صورت الکترونیکی و در بازه ای که برای امتحانات حضوری از ابتدای ترم اعلام شده بود برگزار گردید. این آزمون‌ها در سامانه VU که مبتنی بر نرم‌افزار moodle است برگزار شد.
آمار زیر تعداد آزمون‌ها و دانشجویان شرکت کننده در آزمون را نشان می‌دهد. البته مواردی هم وجود داشت که استاد نیاز داشت با وب کم بر عملکرد دانشجو نظارت داشته باشد که به صورت ترکیبی از سامانه‌های وبینار نیز استفاده می‌شد.
*: برای برگزاری ترم تابستانی چه برنامه‌ریزی‌هایی شده است؟
**: برای ترم تابستان سه امکان برای برگزاری کلاس‌های آنلاین در نظر گرفته شده است. سامانه‌های Adobe Connect ، Big Blue Button و skyroom.
روال کار به شکلی است که استاد و دانشجو وارد پرتال آموزشی خود می‌شوند، لیست دروس ترم تابستان را مشاهده می‌کنند و از یکی از سه امکان داده شده برای برگزاری کلاس استفاده می‌کنند. در واقع استاد باید ابتدا هر سه سامانه را بررسی کند و هر کدام را که مناسب‌تر برای ارایه دروس خود تشخیص داد، از طریق پرتال به دانشجو اطلاع‌رسانی نماید.
برای ایجاد کلاس و ثبت‌نام در کلاس آنلاین هیچ فرایند دستی انجام نمی‌شود. بلکه با استفاده از وب‌سرویس‌هایی که این سامانه‌ها در اختیار قرار می‌دهند، به محض کلیک بر روی دکمه ورود به کلاس، با نقش مرتبط (استاد یا دانشجو) وارد کلاس می‌شوند. همچنین در خصوص محتوای آفلاین تولیدشده نیز سامانه VU جهت ارایه آفلاین دروس فعال است.
استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی امکان دیگری به نام fumdrive نیز در اختیار دارند که یک فضای ابری جهت ذخیره‌سازی منابع دیجیتال می‌باشد و به هر فرد 10 گیگ فضای ذخیره‌سازی اختصاص می‌دهد. البته دو امکان اخیر یعنی سامانه VU و سامانه fumdrive چندین سال است که در اختیار اعضای دانشگاه می‌باشد و خاص دوران کرونایی نیست.
*: آیا برای ترم مهر نیز اقداماتی باید انجام پذیرد؟
**: بله، علاوه بر پیگیری خرید و ارتقاء سخت افزاری، ارتقاء نرم افزار ها و مناسب سازی بیشتر و بهتر آنها در دستور کار قرار دارد که برنامه‌ریزی‌های مناسبی نیز صورت گرفته است.
*: در پایان آیا مورد دیگری هست که لازم است اضافه نمایید؟
**: بله، خدا را هزاران بار شاکرم که با عنايات کریمانه اش و همگام با مدافعان سلامت در سراسر كشور، متصديان امر در مركز فناوري اطلاعات و ارتباطات دانشگاه فردوسي مشهد با تلاش‌هاي توأم با فشردگي و فوريت و در ساعات و روزهاي ممتد نه به عنوان یک وظیفه عادی بلکه به عنوان انجام یک رسالت خطیر در این برهمه زمانی و بحران حادث شده توانستند نقش‌آفرینی کرده و نقش خود را بخوبی ایفا کنند. لذا جا دارد در این فرصت از همکاران مرکز فاوا و گروه آموزش‌های الکترونیکی که به عنوان سربازان خط مقدم این حوزه فعالیت نمودند و بحمدلله شرايط و امكانات لازم را فراهم آورند، تشکر قلبی و صمیمانه خودم را ابراز دارم.