دکتر فریبرز رحیم نیا معاون برنامه ­ریزی و توسعه منابع دانشگاه فردوسی مشهد در مصاحبه­ ای با روابط عمومی دانشگاه از اولین برنامه و دومین برنامه راهبردی دانشگاه گفت:

* با توجه به آنکه سال 1399 سال پایانی از افق اولین برنامه راهبردی دانشگاه فردوسی مشهد می‌باشد فرآیند تدوین و اجرای این برنامه به چه صورت بوده است؟

اولین برنامه راهبردی دانشگاه فردوسی مشهد برای افقی ده ساله (99-1390)، تدوین و به واحدهای دانشگاه ابلاغ گردید. در تدوین این برنامه طیف وسیعی از مستندات و منابع اطلاعاتی، مورد مطالعه و بهره‌برداری قرار گرفت که بررسی اسناد فرادستی و انجام مصاحبه‌ با دانشجویان، اعضای هیات علمی، کارکنان و ذی‌نفعان بیرونی از جمله این موارد می‌باشد. نهایتاً این اقدامات منجر به تدوین چشم‌انداز، مأموریت‌، ارزش‌های محوری و اهداف کلان به عنوان جهت‌گیری‌های اصلی دانشگاه گردید. اگرچه تدوین این برنامه اولین تجربه دانشگاه در این زمینه بوده است اما خوشبختانه توانست تاثیر قابل توجهی در ترویج تفکر و عملکرد مبتنی بر برنامه در دانشگاه داشته و در این زمینه الگوی سایر دانشگاه‌ها قرار گیرد.

پس از ابلاغ این برنامه، مسئولیت پیگیری حسن اجرای آن به معاونت طرح و برنامه سابق و معاونت برنامه‌ریزی و توسعه منابع فعلی تفویض گردید. در این راستا واحد برنامه‌ریزی به صورت رسمی از سال 1390، زیر نظر این معاونت به عنوان مسئول و متولی انجام کلیه اقدامات مرتبط فعال گردید.

فرهنگ‌سازی برنامه‌محوری و بهره‌گیری از سازوکارهای تحقق برنامه همواره یکی از دغدغه‌های دانشگاه و این معاونت بوده است و در طی این سالها تلاش شده است از کلیه منابع و امکانات موجود در این راستا بهره‌گیری شود. یکی از اقدامات انجام شده در این زمینه، بازنگری این برنامه در سال 93 بوده است. با گذشت 4 سال از اجرایی شدن آن، بنا بر اقتضائات پیش آمده و تغییر برخی از شرایط دانشگاه فردوسی مشهد،  بازنگری برنامه راهبردی اول صورت گرفت که تدوین شاخص‌ها و اهداف کمی و توجه ویژه به سهم و نقش دانشکده‌ها‌ از جمله ویژگی‌های آن می‌باشد. همچنین در طی این سال‌ها تلاش گردید از ظرفیت‌های‌ نظام توزیع بودجه، نظام جامع ارزیابی عملکرد دانشگاه، ساختار تفصیلی و سیستم‌ اطلاعات مدیریت استفاده شود و با بازطراحی و اصلاح این نظام‌ها مبتنی بر برنامه راهبردی دانشگاه، اقدامات ماندگاری در راستای ترویج تفکر و عملکرد مبتنی بر برنامه صورت پذیرید. همکاری و دغدغه معاونت‌ها، واحدهای ستادی و دانشکده‌ها در طی این مسیر همواره قابل تقدیر بوده و نشان از تفکر راهبردی و انسجام و همبستگی ارکان دانشگاه در این زمینه دارد. بی‌شک این رویکرد منسجم و یکپارچه، زمینه‌سازی موفقیت‌های دانشگاه در تحقق برنامه دوم را نیز به همراه خواهد داشت و تکیه‌گاه محکمی در این زمینه خواهد بود.  

* تدوین دومین برنامه راهبردی دانشگاه در چه مرحله‌ای است؟

همانطور که گفته شد در آخرین سال اجرای اولین برنامه راهبردی دانشگاه فردوسی مشهد می­باشیم و لزوم تدوین دومین برنامه و فراهم‌آوردن مقدمات آن در قالب بررسی‌های روش‌شناختی و الگوبرداری تجربیات موفق، از سالیان قبل مورد توجه بوده است. این موضوع با تشکیل ”دبیرخانه تدوین دومین برنامه راهبردی دانشگاه“ در معاونت برنامه­ ریزی و توسعه منابع در ابتدای سال 1398 به صورت رسمی و ساختار یافته آغاز گردید تا زیر نظر شورای راهبردی دانشگاه متشکل از هیات رییسه محترم، نماینده دانشکده‌ها و جمعی از خبرگان و متخصصان امر موضوع را پیگیری نماید.

تدوین مدل برنامه‌ریزی به عنوان یکی از مهمترین گام‌ها در دستور کار قرار گرفت و پس از انجام مطالعه جامع و بهره‌گیری از نظر متخصصان امر در دانشگاه و کشور این مدل، تدوین و مورد تصویب شورای راهبردی قرار گرفت. مبتنی بر این مدل، مراحل مختلفی شامل آمادگی برای برنامه‌ریزی، تجزیه و تحلیل، تدوین برنامه‌ها یا ارکان جهت‌ساز دانشگاه و تعیین سازوکار اجرا و کنترل به عنوان مراحل اصلی مدنظر قرار دارد. در حال حاضر فاز تجزیه و تحلیل به پایان رسیده و تدوین برنامه‌ها در دستور کار قرار دارد. در مرحله تجزیه و تحلیل تلاش شد از کلیه منابعی که در تعیین برنامه‌های آینده دانشگاه موثر خواهد بود بهره‌گیری شود. به این ترتیب مطالعاتی مانند تبیین رسالت دانشگاه ­ها از منظر مکاتب فلسفی، واکاوی مدل­های برنامه­ ریزی راهبردی، مرور انتقادی برنامه راهبردی فعلی، تحلیل اسناد فرادست، شناسایی و تحلیل انتظارات ذی نفعان و پایش محیطی از جمله مواردی است که در این فاز انجام شده است. این مرحله توسط کارگروه‌های مطالعاتی انجام شده است. ماحصل این مراحل، جمع‌بندی و در قالب تعیین موضوعات راهبردی‌ دانشگاه در تدوین برنامه‌ها استفاده می‌شود. 

در کلیه مراحلی که تا کنون انجام شده و همچنین مراحل پیش رو، مشارکت حداکثری دانشگاهیان و توجه به انتظارات صف و ستاد دانشگاه، رویکرد اصلی بوده و نقش معاونت برنامه‌ریزی و توسعه منابع و دبیرخانه تدوین دومین برنامه صرفا تسهیلگری و کمک به حوزه‌های دانشگاه در یکپارچه‌سازی برنامه‌ها و جهت‌گیری‌های کلان می‌باشد کما اینکه تاکنون جلسات و پنل‌های متعدد خبرگانی و تخصصی نیز انجام شده است تا برنامه‌ای برخواسته از بطن و بدنه دانشگاه تدوین شود. نتایج و نکات کلیه این جلسات و مصاحبه‌ها زیر نظر شورای راهبردی، وفادارانه مورد بهره‌برداری  قرار گرفته است.

* دومین برنامه راهبردی دانشگاه چه تفاوتی با اولین برنامه خواهد داشت؟

با توجه به تجربه دانشگاه در تدوین و اجرای اولین برنامه راهبردی، قطعا دومین برنامه ضمن حفظ و تقویت جنبه‌های مثبت این تجربه، کاستی‌ها و ابهامات آن را رفع خواهد کرد. اولین گام ما در تدوین برنامه جدید، مرور انتقادی سند راهبردی پیشین در کلیه مراحل بوده است و نتایج این مطالعه همواره پیش روی ماست تا در برنامه دوم به این نتایج توجه شود.

در برنامه دوم تلاش خواهد شد این برنامه به صورت واقع‌بینانه، چابک و منعطف تدوین شود و با تکیه بر وظایف اصلی دانشگاه جهت‌گیری‌های منسجم، واضح و شفافی را ارایه دهد. در تدوین این برنامه نوآوری‌هایی به کار گرفته شده است تا ضمانتی برای اثربخشی هرچه بیشتر فرایند برنامه‌ریزی باشد. از جمله این موارد می‌توان به بهره‌گیری از تکنیک آینده‌پژوهی اشاره نمود. آینده­ پژوهی سبب می­شود که برنامه راهبردی در مقابل عدم­قطعیت و آشفتگی­ های محیطی به بهترین نحو ظاهرشده و اهداف­ خود را جامه عمل بپوشاند. لذا، کاربرد آن برای برنامه راهبردی کم­ کردن اثرات وارد شده از طرف محیط به برنامه است. بنابراین تلاش شده عوامل و متغیرهای درون‌زا و برون‌زا که در تدوین برنامه موثر هستند به صورت توامان در نظر گرفته شوند.

* در پایان آیا مورد دیگری هست که لازم است اضافه نمایید؟

در انتها از مشارکت تمامی افرادی که در بحث تحقق برنامه‌محوری در دانشگاه با مشارکت در تدوین برنامه اول و اجرای آن و تدوین دومین برنامه راهبردی به دست ­اندرکاران یاری رساندند کمال تشکر را دارم و از همه خانواده دانشگاه فردوسی مشهد دعوت می‌کنم با همراهی و مشارکت بیش از پیش، همانند گذشته، دانشگاه را در طی مسیر خود و دستیابی به عملکرد مطلوب یاری رسانند.